آنغوزه Ferula assa-foetida صمغ این گیاه که با روش تیغ زنی رأس استخراج می شود، منبع درآمد با ارزشی برای تعداد قابل توجهی از روستاییان و بهره برداران کشورمان است. این گیاه در استان های کرمان، فارس، خراسان، یزد، سمنان، هرمزگان، سیستان و بلوچستان، اصفهان، کهگیلویه و بویر احمد و استان بوشهر می روید.
گیاهشناسی:
آنغوزه گیاهی است چند ساله و علفی، بومی استپ های ایران و قسمت هایی از افغانستان که دارای ساقه های قوی می باشد. این گیاه حداقل در پنج سال اول رویش، برگ های طوقه ای تولید می کند که بر روی سطح زمین قرار می گیرد. رنگ برگ ها سبز تیره و دارای بریدگی های عمیق است. از میان برگ های این گیاه، ساقه ای راست و استوانه ای خارج می شود. برگ های پایینی ساقه عموماً گوشتدار و فاقد دمبرگ و منقسم به قطعاتی با تقسیم های فرعی دندانه دار یا لوب دار است. ساقه دارای فرورفتگی های متعددی است و سطح آن پوشیده از تعداد زیادی سلول های کرک مانند می باشد. درانتهای ساقه مجموعه ای از گل های زرد رنگ و مجتمع به صورت گل آذین چتر مرکب ختم می شود. اگر میوه شیزوکارپ دهد روش تیغ زدن ریشه مناسب است
میوه دو فندقه بیضوی و نسبتاً مسطح است. رنگ میوه قهوه ای تیره یا خرمایی رنگ است و بوی تندی دارد.
کاشت،داشت،برداشت: تکثیر آنغوزه در مراتع به وسیلۀ بذر انجام می گیرد. میزان بذر مورد نیاز در هکتار12 کیلوگرم می باشد پس از رسیدن، بذرها از گیاه جدا و توسط باد به اطراف پراکنده شده و سپس سبز می شوند. بنابراین تعداد زیادی روستائیان اقدام به جمع آوری و پاشیدن بذر در مکان های مورد نظر در مراتع می کنند.
بهره برداران آنغوزه برای بهره برداری از صمغ از روش سنتی عرضی استفاده می کنند. از آنجا که در روش تیغ زنی پس از انجام پیچاندن و کشتن، یک برش عرضی در رأس طوقۀ گیاه زده می شود و جوانۀ انتهایی که در این ناحیه وجود دارد، قطع می گردد.این روش تیغ زنی به مرگ گیاه می انجامد به همین جهت تراکم بوته های آنغوزه در مراتع به شدت پایین آمده و نسل این گیاه مفید در معرض خطر انقراض قرار گرفته است.
مرحله پیچاندن: این مرحله از اوایل تا اواخر اردیبهشت ماه، وقتی برگ های بوته های انغوزه زرد می شود و حالت شکننده خود را از دست می دهد انجام می گیرد و در این مرحله تمام بوته و گاهی فقط برگ ها را پیچانده و روی آن وزنه قرار می دهند.
مرحله کشتن: کندن چاله ای به عمق15 سانت اطراف ریشه مرحله تیغ زدن: برشی به طول 20 و عرض 15 سانت در راس ریشه می نند. در این مرحله شیرابه سفید رنگی از مقطع برش خارج می شود وسپس با کاردک شیرابه سفید را جمع آوری می کنند.
آنغوزه از گیاهان صنعتی و علوفه ای با ارزش و انحصاری کشور محسوب می شود.آنغوزه گونه ای است که تنها در سال آخر عمر خود تولید گل و بذر می نماید، اما در سال های قبل هر ساله تولید مقدار زیادی برگ می نماید. در برخی مناطق برگ ها در اواخر فصل رویش قبل از خشکی کامل توسط دامداران جمع آوری و به عنوان علوفه زمستانۀ دام مورد استفاده قرار می گیرد. تولید بذر فراوان و استقرار آسان از ویژگی های آنغوزه می باشد. محوری ترین ارزش آنغوزه شیرابۀ استخراجی از آن است که مصارف دارویی داشته و در درمان تشنج، بیماری های عصبی دستگاه تنفس، اسپاسم حنجره و دستگاه گوارش، آسم و دامپزشکی به کار می رود.
آنغوزه دو نوع است:1-نوع اشکی یا دانه ای با رنگ زرد یا زرد مایل به قهوه ای که نوع مرغوب آن می باشد
2-نوع توده ای به رنگ های متفاوت زرد، قرمز و قهوه ای با ناخالصی بیشتر و سخت تر از نوع اول است.
بهره برداری و استخراج آنغوزه حدود 4 ماه به طول می انجامد که از اوایل فصل بهار شروع می شود.
اکولوژی:
آنغوزه در نواحی بایر،زمین های ماسه ای خشک و حاوی ترکیبات آهکی می روید. مناطق رویش این گیاه متنوع است و منطقۀ وسیعی از کوه های مرزی استان هرمزگان تا دامنۀ جنوبی البرز را در بر می گیرد. این گیاه اواسط اسفند ماه سبز شده و قادر به تحمل درجه حرارت های پایین می باشد.
درباره این سایت